Het zou elke luchthaven ter wereld kunnen zijn: een bagageband die langzaam draait, heldere borden, mensen met koffers en haast in hun blik. Slechts één detail verraadt de locatie: de Chinese tekens op de borden. Het is Peking, maar het zou ook São Paulo, New York of Dubai kunnen zijn. Deze zo vertrouwde, bijna uitwisselbare scène onthult een verontrustende waarheid over de hedendaagse architectuur: de wereld zit vol met ruimtes die, ondanks dat ze zich in verschillende landen bevinden, te veel op elkaar lijken.
De Franse etnograaf Marc Augé introduceerde in 1995 de term «niet-plaatsen» om deze homogene en anonieme ruimtes te beschrijven die we over de hele wereld tegenkomen, zoals luchthavens, winkelcentra en fastfoodketens. Het zijn plekken die geen echte bestemmingen zijn, maar transitpunten waar mensen passeren, maar niet blijven.
De verwarring van grensruimtes
Deze omgevingen zijn een directe tegenstelling tot de culturele schok die kan ontstaan bij het landen in een vreemd land. De beroemde chef Anthony Bourdain ervoer dit tijdens zijn eerste reis naar Japan, waar hij koos voor een Starbucks in plaats van een lokale bar, zich als een buitenstaander voelend in een levendige cultuur.
Luchthavens zijn in dit opzicht perfecte voorbeelden van wat de populaire cultuur liminale ruimtes noemt. In fictie zijn deze plaatsen vaak poorten naar andere werelden, zoals de Tuin van Eden in De Kronieken van Narnia of de witte gang in Matrix Reloaded, waar elke deur naar een andere realiteit leidt.
Echter, de overmatige neutraliteit van deze ruimtes kan net zo verontrustend zijn als elke andere vorm van verschil. Een interessant fenomeen dat uit dit idee is voortgekomen, zijn de backrooms, een urban legend die in 2019 op het forum 4chan ontstond. Het wordt beschreven als een eindeloos labyrint van lege en monotone kamers, die degenen die per ongeluk deze parallelle wereld binnengaan, gevangen houdt.
Maar, wat heeft dit te maken met ons dagelijks leven? Tot de 19e eeuw was de architectuur rijk aan ornamenten en details. Gebouwen waren versierd met gargouilles, kolommen en bogen die de lokale culturen weerspiegelden. Echter, met de opkomst van het modernisme in de 20e eeuw, begon een trend naar minimalisme. Adolf Loos betoogde dat culturele evolutie inhield dat de versieringen van het dagelijks leven moesten worden verwijderd, wat leidde tot de creatie van sobere en functionele structuren.
Deze transformatie heeft geleid tot de proliferatie van wolkenkrabbers met glazen gevels, zoals die van het World Trade Center, die, hoewel ze iconen van moderniteit zijn, onze steden hebben gehomogeniseerd, waardoor ze onpersoonlijke ruimtes zijn geworden. Het resultaat zijn enorme stedelijke centra die op luchthavens lijken, waar culturele diversiteit en lokale identiteit vervagen in een zee van glas en staal.
Zo worden deze constructies labyrinten die de essentie vervagen van wat een thuis zou moeten zijn. Steden zijn in wezen plaatsen waar mensen leven, en het is moeilijk om te voelen dat een plek een thuis is als het ontbreekt aan kenmerken die het uniek maken.