De mogelijkheid dat Saturnus zijn iconische ringen verliest, klinkt ongelooflijk, maar het staat op het punt te gebeuren, zij het tijdelijk. Vanaf 23 maart zullen de ringen van de planeet bijna onzichtbaar worden vanaf onze planeet. Dit is echter niet het einde van de wereld, maar een optisch fenomeen gerelateerd aan de positie van de planeten.
Dit curieuze effect is te wijten aan de helling van de banen van de aarde en Saturnus. Afhankelijk van hoe ze uitgelijnd zijn, kan de planeet op verschillende manieren aan de hemel verschijnen. Soms lijkt Saturnus in het midden van zijn ringen te staan, alsof het de dooier van een gebakken ei is. Op andere momenten verschijnt hij in profiel, wat het moeilijk maakt om zijn ringen te zien. Zoals Cássio Barbosa, professor in de natuurkunde, aangeeft: «de ringen zijn zo dun dat ze een krachtige telescoop vereisen om duidelijk te worden waargenomen.»
Een intrigerend visueel fenomeen
Stel je een vel papier voor dat je thuis hebt. Als je het zo vasthoudt dat de rand op ooghoogte is, wordt het bijna onzichtbaar door hoe dun het is. Zo zullen de ringen van Saturnus de komende maanden functioneren. Dit effect zal aanhouden tot november, wanneer de ringen weer zichtbaar beginnen te worden. Om het voor amateur-astronomen nog moeilijker te maken, zal Saturnus in conjunctie met de zon staan, wat het observeren nog uitdagender maakt.
Maak je geen zorgen, want in 2032 zullen de ringen in een optimale positie staan om opnieuw vanaf de aarde te worden gezien.
Een onzekere toekomst voor de ringen
Naast dit tijdelijke fenomeen moet worden vermeld dat Saturnus op de lange termijn zijn ringen permanent zou kunnen verliezen. Onderzoek van de NASA geeft aan dat deze ringen in een alarmerend tempo verdwijnen door de gravitationele invloed van de planeet zelf. Dit proces, bekend als ringregen, vindt plaats wanneer de deeltjes van ijs en stof die de ringen vormen, elektrisch worden geladen door de ultraviolette straling van de zon en door inslagen van micrometeorieten, waardoor ze gevangen raken in het magnetische veld van Saturnus en naar zijn atmosfeer vallen, waar ze uiteenvallen.
James O’Donoghue, een onderzoeker van de NASA, legt uit dat «wordt geschat dat deze ringregen in slechts een half uur het equivalent van een olympisch zwembad aan ijskoud water en andere deeltjes uit de ring wegneemt.» Eerdere schattingen gaven aan dat de ringen tussen 100 en 300 miljoen jaar nodig zouden hebben om te verdwijnen, maar het is bevestigd dat dit proces mogelijk versneld kan zijn, tot ongeveer 100 miljoen jaar.
Professor Barbosa voegt toe dat deze berekeningen worden uitgevoerd met behulp van simulaties van de zwaartekracht van Saturnus en Jupiter, die invloed heeft op de baan van de ringen. «Met deze simulaties zien we dat de baan niet stabiel is en dat de elementen van de ringen naar de planeet vallen. Dit is relatief snel in astronomische termen, vooral gezien de leeftijd van ons zonnestelsel, dat 4,6 miljard jaar oud is.
De ringen van Saturnus werden in 1610 ontdekt door Galileo Galilei, die ze beschreef als «oren» rond de planeet. Tegenwoordig weten we dat ze voornamelijk bestaan uit ijs en rotsen van verschillende groottes, van kleine stofdeeltjes tot grote blokken. Deze ringen zijn cruciaal voor het begrijpen van de dynamiek van de vorming van planetenstelsels.
Ondanks deze toekomstige verdwijning zal het verlies van de ringen geen tragische gebeurtenis voor Saturnus zijn, aangezien deze relatief recent zijn gevormd, tussen 400 en 100 miljoen jaar geleden. Als Saturnus een persoon van 30 jaar zou zijn, zou het zijn alsof hij tussen de 27 en 29 jaar een piercing heeft laten zetten.
Momenteel hebben we het geluk het ringensysteem van Saturnus in zijn middelste levensfase te observeren. Als ze echter tijdelijk zijn, hebben we misschien de kans gemist om enorme ringensystemen op andere planeten zoals Jupiter, Uranus en Neptunus te zien, die dunnere ringen hebben.
De ringen van Saturnus blijven een van de meest fascinerende fenomenen in het zonnestelsel. Zowel het optische effect dat we dit jaar zullen zien als de langzame ontbinding over miljoenen jaren herinneren ons eraan dat dit spektakel beperkt is in de tijd.